شروط باطل و مبطل عقد
شروط باطل و مبطل عقد کدامند؟
بهتر است این موضوع را با تعریف لغوی شرط آغاز نماییم، شرط یعنی “عهد و التزام”. زن و مرد بر اساس ماده 1119 قانون مدنی می توانند در هنگام عقد، شرط هایی که بر خلاف مقتضای ذات عقد نباشد، در سند ازدواج درج نمایند. آنچه در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد، شروط باطل و مبطل عقد است. آگاهی از این شرط ها به فرد در انجام فرایند های حقوقی اش کمک بسیار زیادی می کند.
مرد به موجب عقد ازدواج اختیارات بی شماری به دست می آورد که ممکن است در مواردی سبب سوء استفاده از آن ها شده و زمینه ی عسر و حرج زن را پدید آورد. قانون گذار برای تعدیل اختیارات مرد، شروطی را به عنوان شروط ضمن عقد در سند ازدواج قرار داده است. این شروط دوازده گانه چنانچه به امضای زن و مرد برسد، در صورت نقض هر یک از آن شرط ها، زن می تواند وکیل در توکیل باشد و پس از اثبات نقض شرط توسط دادگاه، زن خود را مطلقه نماید. لازم به یادآوری است که زن و مرد برای امضای این شروط هیچ گونه اجباری ندارند و می توانند یک یا تعدادی از این شرط ها را امضا کرده و یا هیچ یک را امضا نکنند. بنابراین به این شرط ها، شرط های طلاق نیز گفته می شود. زیرا به موجب آن ها و در صورت اثبات این نقض این شروط در دادگاه، فرد می تواند طلاق بگیرد. این شرط ها موارد زیر را در بر می گیرد:
اگر شوهر، زن دیگری را اختیار نماید.
در صورت غیبت مرد بیش از 6 ماه
ترک انفاق توسط مرد
سوء رفتار مرد، به صورتی که زندگی بر زن سخت باشد
اعتیاد یا سوء مصرف مواد مخدر
بیماری صعب العلاج و …
شروط باطل و مبطل عقد (2)
شروط باطل و مبطل عقد به چه معناست؟
شروط باطل دارای دو دسته هستند:
شروطی که باطل هستند ولی مبطل عقد نیستند.
شروطی که باطل هستند و مبطل عقد نیز می باشند.
ماده ی 232 قانون مدنی شروط مفصله ی زیر را بیان نموده است که این شرط ها باطل بوده اما مفسد عقد نیستند.
شرط هایی که انجام آن ها نفع و فایده ای به همراه نخواهد داشت.
شرط هایی که انجام آن ها غیر مقدور است.
شرط هایی که نامشروع هستند.
انواع شروط ضمن عقد
شرط صحیح: این نوع شرط به عقد لطمه ای وارد نمی کند و باید خودش مراعات شود.
شرط باطل: شرطی که خودش مراعات نمی شود، طرفین عقد می توانند آن را کنار گذاشته و در این صورت عقد صحیح بوده و مشکلی نخواهد داشت.
شروط باطل و مبطل عقد: شرط هایی که باعث باطل شدن عقد می شوند و اگر طرفین عقد بخواهند این شروط را کنار بگذارند، اصل عقد مورد اشکال و خدشه واقع می شود.
بررسی شروط باطل و مبطل عقد
در بالا بیان نمودیم که شروط باطل دو نوع هستند، یکی شروط باطلی که مبطل عقد هستند و دیگری شروط باطلی که مبطل عقد نیستند و در موارد دوم فقط، شرط باطل شده و به اصل عقد خدشه ای وارد نمی شود.
البته ممکن است شروط باطلی نیز وجود داشته باشند که عقد را نیز باطل نمایند. ( شروط باطل و مبطل عقد)
شروط باطل و مبطل عقد (3)
شروط باطلی که مبطل عقد نیست:
شرط های غیر مقدور و شرط هایی که فرد قدرت لازم برای انجام آن ها را ندارد. مثلا مردی به خواستگاری خانمی می رود و شرط می کند که از بالای ارتفاعی بدون تجهیزات به پایین بپرد و یا جسم سنگینی را با یک دست بلند نماید، طبیعتا انجام چنین شرط هایی برای هیچ فردی امکان پذیر نیست و سقوط از ارتفاع نیز بدون تجهیزات انجام نمی شود. در این صورت می توان گفت این شرط باطل بوده ولی مبطل عقد نیست.
نوع دیگر شرط های باطل که مبطل عقد نیستند، شرط هایی است که هیچ نفع و فایده ای به همراه نخواهد داشت. برای مثال شرط ضمن عقد ممکن است، انجام سفر پیاده از یک شهر به شهر دیگری باشد. این شرط از نظر عقلانی نفع و فایده ای ندارد و در نتیجه شرط باطلی است، هر چند که این شرط باطل کننده ی عقد نیست.
شروط غیر مشروع، شروط باطل و مبطل عقد هستند. موضوع اصلی بحث پیرامون شروط باطل و مبطل عقد است. این شرط ها شامل شروط مخالف شرع و اخلاق حسنه و قانون است و البته شرط های مخالف مقتضای ذات عقد را نیز در بر می گیرد. حال شاید سوال مطرح شود که شروط خلاف مقتضای ذات عقد یعنی چه ؟
آنچه از عمل بیع و معامله حاصل می شود، تملیک است. در یک معامله خریدار ماشین، مالک ماشین شده و فروشنده، مالک پول می شود، حال اگر فروشنده شرط نماید که من به این شرط ماشین را به تو می فروشم که تو مالک آن نشوی، این شرط در واقع خلاف مقتضای ذات عقد است. در چنین حالتی این شرط جزو شروط باطل و مبطل عقد محسوب می شود.
حال با توجه به مثالی که در بالا مطرح شد، تصور نمایید اگر طرفین ازدواج با هم شرط کنند که صیغه ی محرمیت بین آن ها خوانده شود اما با هم محرم نشوند و رابطه ی زوجیت بین آن ها برقرار نگردد، این شرط نیز جزء شروط باطل و مبطل عقد به حساب می آید. این شرط بر خلاف اقتضای ذات عقد بوده، بنابراین باطل است و باطل کننده ی عقد نیز هست.
مثال دیگری از شروط باطل و مبطل عقد نیز می تواند بدین صورت باشد که زن و شوهر شرط بگذارند که بین آن ها عقد انجام شود ولی زن از مرد تمکین نداشته باشد و طرفین به انجام وظایف شان نپردازند، این شرط نیز با ذات مقتضای عقد مخالف بوده و عقد را باطل می کند، به عبارتی یکی از شروط باطل و مبطل عقد محسوب می شود.
به طور کلی می توان گفت شروط باطل و مبطل عقد، شروطی هستند که بر خلاف اقتضای عقد نکاح هستند، یعنی شروطی که با طبیعت و ذات عقد نکاح تناقض داشته باشند.
مطالب مرتبط:
