در قراردادهای حقوقی، پایان یافتن تعهدات گاه به اراده‌ی طرفین و گاه به صورت خودکار انجام می‌شود. برای درک بهتر این مباحث، باید با مفاهیمی چون فسخ و انفساخ آشنا شویم. در این مطلب، به طور کامل درباره تفاوت فسخ و انفساخ، فرق فسخ با انفساخ، و همچنین تفاوت شرط فاسخ با انفساخ پرداخته‌ایم. در صورتی که نیاز به مشاوره تخصصی داشتید، می‌توانید با گروه وکلای پارسا به شماره 09124857572 تماس بگیرید.
تفاوت فسخ و انفساخ در چیست؟
فسخ، انفساخ و تفاسخ از جمله موارد قانونی است که برای ابطال یک قرارداد و پایان انجام تعهدات ناشی از این قرارداد، استفاده می‌شود. این اصطلاحات قانونی از نظر لغوی بسیار به یکدیگر شبیه هستند، لذا برای داشتن قراردادی مطمئن و جلوگیری از پشیمانی بعد از انجام قرارداد بهتر است به تفاوت آنها آگاه باشیم. در ادامه با بیان توضیحاتی در رابطه با این الفاظ سعی در بیان تفاوت فسخ و انفساخ و نیز تفاوت آنها با تفاسخ داریم. بعد از انجام معامله و یا عقد قرارداد ممکن است مسائل و یا مشکلاتی برای طرفین قرارداد رخ دهد که فرد صلاح بداند قرارداد را با توجه به شرایط جدید پیش آمده منحل کند.
این انحلال قرارداد در شرایطی مختلفی رخ می‌دهد. ممکن است انحلال به صورت یک طرفه و از جانب تنها یکی از طرفین معامله درخواست شود و یا هر دو طرف راضی به این انحلال باشند. گاهی نیز قانون به صورت مستقیم و بدون دخالت افراد حکم به انحلال قرارداد می‌دهد. حال برای درک بهتر تفاوت فسخ و انفساخ و تفاسخ و در واقع تفاوت شرایط انحلال قرارداد به تعاریف این اصطلاحات اشاره می‌کنیم.
شرط فاسخ، شرطی است که در قرارداد گنجانده می‌شود و وقوع آن باعث پایان یافتن قرارداد می‌شود. هنگامی که شرط فاسخ تحقق یابد، قرارداد به صورت خودکار منفسخ می‌شود. در اینجا باید توجه داشت که شرط فاسخ یکی از مصادیق انفساخ به شمار می‌رود.
به عبارت دیگر، انفساخ می‌تواند ناشی از وقوع یک شرط فاسخ باشد. اما همه‌ی موارد انفساخ ناشی از شرط فاسخ نیستند؛ گاه عوامل خارج از قرارداد (مثل فورس ماژور یا از بین رفتن موضوع معامله) نیز باعث انفساخ می‌شود.
فسخ چیست؟
فسخ در واقع به معنی زایل کردن است. زمانی که صحبت از فسخ قرارداد به میان باشد، منظور باطل شدن همه تعهداتی است که موجب نوشتن قرارداد مابین طرفین، هر طرف موظف به انجام آنها بود. فسخ ممکن است بر اساس شرایطی اتفاق بیافتد که از قبل در متن قرارداد به آن اشاره شده است و طرفین شروطی را برای فسخ قرارداد در متن قرار داده باشند. گاهی نیز فسخ ممکن است از طریق حکم مستقیم قانون رخ دهد.
در شرایطی که یکی از طرفین قرارداد در روند اجرای تعهدات متضرر می‌شود، قانون برای جلوگیری از وارد شدن ضرر ناخواسته به افراد موادی را بیان می‌کند که بر طبق این موارد قرارداد فسخ و از رسیدن ضرر به افراد جلوگیری می‌شود. این موارد عبارتند از : 1. خیار مجلس 2. خیار حیوان 3. خیار شرط 4. خیار تأخیر ثمن 5. خیار رؤیت و تخلف وصف 6. خیار غبن 7. خیار عیب 8. خیار تدلیس 9. خیار تبعض صفقه 10. خیار تخلف شرط
( خیار به معنی حق فسخ قرارداد است.)
همچنین لازم به ذکر است که فسخ قرارداد مربوط به آینده است یعنی همه حقوق ناشی از فسخ قرارداد از لحظه فسخ قرارداد به فرد تعلق می‌گیرد و به گذشته آن مربوط نمی‌شود.
فسخ تنها یکی از حالت‌های انحلال قرارداد می‌باشد. در ادامه برای بیان تفاوت فسخ و انفساخ و تفاسخ به تعریف موارد دیگر می‌پردازیم.
تفاسخ چیست؟
تفاسخ و یا همان اقاله به معنی برهم زدن معامله می‌باشد. عقود ممکن است لازم و یا جایز باشند. عقود لازم عقودی هستند که لازم الاجرا بوده و طرفین امکان فسخ آن را ندارند. اما در عقود جایز طرفین هر زمان که لازم بدانند می‌توانند به ادامه قرارداد خاتمه دهند. تفاسخ برای عقود لازم قابل اجرا است و در واقع توافق صورت گرفته بین طرفین است برای بر هم زدن معامله.
انفساخ چیست؟
انفساخ زمانی رخ می‌دهد که قرارداد به‌صورت خود به خود باطل شود، که این اصلی‌ترین تفاوت فسخ و انفساخ است. انفساخ نیز ممکن است براساس شروطی که از قبل در متن قرارداد مشخص شده اتفاق بیافتد و یا با حکم مستقیم قانون. گاهی نیز انفساخ ممکن است بدون رضایت طرفین قرارداد صورت گیرد.
انفساخ به معنای پایان یافتن قرارداد به صورت خودکار و بدون نیاز به اراده‌ی یکی از طرفین است. در واقع، در انفساخ، وقوع یک عامل خارجی یا تحقق یک شرط خاص، باعث خاتمه قرارداد می‌شود بدون اینکه نیازی به اعلام یا اقدام یکی از طرفین باشد.
برای مثال، اگر موضوع قرارداد نابود شود (مثل از بین رفتن مال مورد تعهد)، قرارداد به طور خود به خود منفسخ می‌شود.
به زبان ساده، انفساخ یعنی پایان خودکار قرارداد بدون دخالت مستقیم انسان.
انفساخ در چه صورت رخ می‌دهد؟
همانطور که گفته شد ممکن است طرفین قرارداد در زمان تنظیم متن قرارداد، شرایطی را برای انحلال قرارداد مشخص کنند برای مثال در قراردادهای اجاره بیان می‌شود که قرارداد به مدت یکسال زمان دارد و بعد از به صورت خود به خود منحل می‌شود.
انفساخ گاهی ناشی از حکم مستقیم قانون می‌باشد. برای مثال طبق ماده 387 قانون مدنی ” اگر مبیع قبل از تسلیم بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع تلف شود، بیع منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد گردد، مگر اینکه بایع برای تسلیم به حاکم یا قائم مقام او رجوع نموده باشد، که در اینصورت تلف از مال مشتری خواهد بود.
طبق قانون همه قراردادهای جایز، در صورتی که یکی از طرفین قرارداد فوت کند و یا به حکم قانون محجور شناخته شود، فسخ می‌شوند.
گاهی ممکن است یکی از طرفین قرارداد با وجود حکم قانونی مبنی بر ابطال قرارداد، از قبول انحلال آن خودداری کند. در اینصورت طرف مقابل مجبور به طرح دعوی برای گرفتن حقوق قانونی خود می‌باشد و به اصطلاح انفساخ به صورت قهری اتفاق افتاده است.
مقایسه فسخ و انفساخ
برای بیان تفاوت فسخ و انفساخ به مقایسه این دو مورد می‌پردازیم.
انفساخ نیز مانند آنچه در مورد فسخ گفته شد، مربوط به آینده است و بر گذشته تاثیری ندارد. یعنی هم تعهدات درج شده در قرارداد از زمانی که انفساخ صورت می‌گیرد باطل است و همه حقوق ناشی از انفساخ به بعد از تعلق می‌گیرد. هر آنچه در زمان قبل از انفساخ اتفاق افتاده به قوت خود باقی می‌ماند.
نکاتی در رابطه با انفساخ وجود دارد که به درک بهتر تفاوت فسخ و انفساخ کمک می‌کند:
دادخواست تأیید انفساخ قرارداد می‌تواند به صورت مستقل و یا همراه با خواسته‌های دیگر در یک دادخواست مطرح شود.
شرط انفساخ در قراردادهای مطرح می‌شود که ابطال آن نیاز به انجام اقدامات خاص ندارد. که این شرایط با فسخ متفاوت است.
در صورتی که مال مورد معامله تا قبل از زمان انفساخ طی معامله دومی به فرد دیگری واگذار شود، در صورت انفساخ معامله اول، معامله دوم معتبر است و مال در مالکیت فرد باقی می‌ماند
جنون یکی از مواردی است که موجب انفساخ می‌گردد البته در شرایطی که جنون دائمی باشد.
حتی در صورت وجود حق فسخ، انفساخ و یا اقاله فرد موظف است برای طرح دعوی به دادگاه مراجعه کند.
به طور کلی و براساس آنچه که در بالا گفته شد تفاوت فسخ و انفساخ و تفاسخ در اراده طرفین برای ابطال قرارداد است. در فسخ تنها با اراده یکی از طرفین قرارداد که بر مبنای موارد گفته شده از حق فسخ برخوردار است امکان انحلال وجود دارد. در اقاله یا تفاسخ هر دو طرف باید راضی به انحلال قرارداد باشند و در انفساخ نیازی به اراده و خواست هیچ‌یک از طرفین نیست. تفاوت دیگر فسخ و انفساخ در این است که در انفساخ ملزم به مطلع کردن طرف مقابل نیستید اما در فسخ افراد باید از انحلال قرارداد مطلع شوند.
باید توجه داشت که برای سیر مسیر قانونی هریک از موارد بالا برای فسخ یک قرارداد و بررسی دقیق موارد قانونی و نیز بررسی جزئیات مواردی که در قرارداد ذکر شده نیاز به مشاوره گرفتن از مشاورین باتجربه و توانا هست.
فسخ به معنای پایان دادن به قرارداد با اراده‌ی یکی از طرفین یا براساس حکم قانون است. در فسخ، یکی از طرفین باید به طور رسمی و مشخص اراده‌ی خود را برای پایان قرارداد اعلام کند. در حالی که در انفساخ، پایان قرارداد خود به خود و بدون نیاز به اراده‌ی طرفین رخ می‌دهد.
به طور خلاصه:
| مقایسه | فسخ | انفساخ |
|---|---|---|
| نحوه پایان قرارداد | با اراده‌ی یکی از طرفین یا حکم قانون | خودکار بدون نیاز به اراده |
| نیاز به اعلام رسمی | بله | خیر |
| مثال | فسخ قرارداد اجاره توسط مستأجر به دلیل تخلف موجر | انفساخ قرارداد به دلیل نابودی مال موضوع قرارداد |
فرق فسخ با انفساخ
فرق اصلی بین فسخ و انفساخ در نقش اراده‌ی طرفین است. در فسخ، اراده‌ی یکی از طرفین نقش کلیدی دارد؛ شخص باید تصمیم بگیرد و اقدام کند. اما در انفساخ، نیازی به تصمیم و اقدام نیست، بلکه به محض تحقق حادثه‌ای خاص، قرارداد خود به خود پایان می‌یابد.
برای نمونه، اگر در قراردادی شرط شده باشد که در صورت عدم پرداخت قسط در موعد مقرر، قرارداد به پایان برسد، با عدم پرداخت، قرارداد منفسخ می‌شود و نیازی به اعلام فسخ از سوی طرف مقابل نیست.
نکات مهم در مورد شرط فاسخ:
- شرط فاسخ باید به طور واضح و قابل فهم در قرارداد ذکر شده باشد.
- تحقق شرط فاسخ باید قابل اثبات باشد.
- پس از تحقق شرط فاسخ، قرارداد به صورت خودکار پایان می‌یابد و نیازی به فسخ رسمی نیست.
جمع‌بندی
شناخت دقیق تفاوت فسخ و انفساخ برای جلوگیری از مشکلات حقوقی در قراردادها اهمیت زیادی دارد. فسخ نیازمند اراده‌ی فعال طرفین است؛ در حالی که انفساخ به صورت خودکار انجام می‌شود. همچنین، شرط فاسخ در قرارداد می‌تواند موجب انفساخ شود، ولی همه‌ی موارد انفساخ ناشی از شرط فاسخ نیستند.
اگر در قرارداد یا معامله‌ای با موضوع فسخ یا انفساخ روبرو شده‌اید یا نیاز به مشاوره دقیق‌تر دارید، حتماً با گروه وکلای پارسا تماس بگیرید. وکلای مجرب ما آماده پاسخگویی به سوالات حقوقی شما هستند.
📞 برای دریافت مشاوره حقوقی با شماره 09124857572 تماس بگیرید.
