وظایف و اختیارات دادستان

وظایف و اختیارات دادستان

بررسی وظایف و اختیارات دادستان بر مبنای قانون جدید آیین دادرسی کیفری

پیش از بررسی وظایف و اختیارات دادستان بهتر است این پرسش را مطرح کنیم که اصلا دادستان کیست؟ دادستان، که در زمان های گذشته مردم این مقام را با نام هایی چون مدعی العموم یا وکیل جماعت می شناختند، بالاترین مقام دادسراست که اغلب امور و وظایف دادسرا تحت نظر و کنترل وی و پس از تایید او انجام می شود. دادستان را در واقع می توان نماینده جامعه در دادسرا محسوب کرد که پیگیر اجرای عدالت و دفاع از حق و حقوق مردم است.

دادستان ها را از لحاظ مراتب می توان به سه دسته به صورت زیر تقسیم کرد:

1. دادستان کل
2. دادستان مرکز استان
3. دادستان شهرستان

دادستان های شهرستان ها تحت نظارت دادستان مرکز استان مربوطه و دادستان های مراکز استان ها تحت نظارت دادستان کل به فعالیت می پردازند. البته در کنار نظارت بر عملکرد دادستان های مراکز استان ها دادستان کل همچنین ناظر بر نحوه عملکرد و فعالیت دادسرای عمومی، انقلاب و دادسرای نظامی نیز می باشد. اما وظایف و اختیارات دادستان به صورت جزئیاتی و دقیق کدامند؟

• 

بررسی وظایف و اختیارات دادستان بر مبنای قانون جدید آیین دادرسی کیفری

در بررسی وظایف و اختیارات دادستان در قانون جدید آیین دادرسی کیفری، وظایف این مقام را می توان به دو نوع وظایف قضایی و اداری دسته بندی کرد

بررسی وظایف و اختیارات دادستان– وظایف قضایی

وظایف قضایی دادستان را می توان شامل مواردی به شرح زیر دانست:

1. ریاست بر دادسرا

ریاست بر دادسرا اولین وظیفه قضایی دادستان محسوب می شود. همانطور که در بالا گفتیم، رئیس دادسرا بودن بدین معناست که تمام امور دادسرا تحت کنترل و نظارت این مقام انجام می شوند. وظایفی که دادستان به عنوان رئیس دادسرا بر عهده دارد را می توان شامل مواردی به شرح زیر دانست:

• ریاست ضابطان. دادستان، ریاست ضابطان را بر عهده دارد و بر عملکرد و حسن انجام وظیفه آنها نظارت می کند.
• تعقیب جرایم حق الناسی و حق اللهی. همانطور که می دانید جرایم دارای دو جنبه حق الناسی و حق اللهی و گاها واجد هر دو مورد هستند.تعقیب جرایم از این جوانب نیز بر عهده دادستان می باشد.
• تقسیم کار بین قضات دادسرا. در بررسی وظایف و اختیارات دادستان سومین مورد از وظایف ریاستی دادستان را می توان تقسیم کار بین قضات دادسرا در نظر گرفت. دادستان این وظیفه را با توجه به میزان تجربه قضات و همچنین درجه اهمیت جرایم به انجام می رساند.
• نظارت بر انجام پروسه بازپرسی. هر چند که بازپرس خود مقام مستقلی در تحقیقات پرونده های جزایی محسوب می شود اما قانون این اجازه را به دادستان داده که بر این تحقیقات نظارت داشته و هر زمان که لازم بداند پرونده را از بازپرس درخواست، مطالعه و ادامه و تکمیل تحقیقات را مطالبه کند. در حقیقت بازپرس مطابق قانون وظیفه دارد که در این زمینه از نظر دادستان تبعیت نماید.
• صدور کیفرخواست

در بررسی وظایف و اختیارات دادستان صدور کیفرخواست را می توان از دیگر وظایف قضایی دادستان به شمار آورد. در حقیقت پس از انجام تحقیقات کامل و احراز جرم صورت گرفته در دادسرا، در صورتی که دادستان نظر قاضی تحقیق (بازپرس یا دادیار) را تایید کند در مورد تمام جرایم اقدام به صدور کیفرخواست می نماید. این رویه هم در مورد جرایم خصوصی و هم در مورد جرایم عمومی انجام می شود. مشخصات طرفین پرونده، ادله ارتکاب جرم، نوع جرم انتسابی و مستندات قانونی و تقاضای کیفر (فقط برای مرتکب) مواردی هستند که در کیفرخواست آورده می شوند. کیفرخواست برای ارسال به دادگاه مورد تایید یا امضای دادستان و یا معاون او (یا دادیار) قرار می گیرد. بدون صدور کیفرخواست، دادگاه های جزایی حق شروع رسیدگی به پرونده را ندارند (هر چند که در این مورد برخی موارد استثنایی و نادر نیز وجود دارند).

• 

• اظهارنظر در مورد قرارهای نهایی بازپرس

قرارهای منع تعقیب، توقف تعقیب و مجرمیت از جمله قرارهای نهایی بازپرس محسوب می شوند که عملیاتی شدن و اعتبار قانونی این قرارها به شرط موافقت و تایید دادستان انجام می پذیرد. در صورتی که دادستان با هر یک از این قرارها موافقت ننماید و بازپرس نیز نظر با نظر دادستان مخالف باشد، پرونده مربوطه برای تعیین تکلیف و بررسی به دادگاه ارسال می شود.

در مورد پرونده های مهمی چون پرونده های مربوط به قتل عمد و سایر پرونده های با موضوعات حائز اهمیت ویژه، انجام تحقیقات پرونده ها را به بازپرس و نظارت بر آن را بر عهده دادستان می گذارند. در سایر جرایم، بازپرس پرونده به انجام تحقیقات می پردازد هر چند که قانون به دادستان یا معاون او و یا دادیار اجازه عهده دار شدن انجام تحقیقات مربوط به پرونده را داده است.

• حضور در دادگاه جزایی

در بررسی وظایف و اختیارات دادستان چهارمین مورد از وظایف قضایی این مقام مطابق با قانون جدید آیین دادرسی کیفری، حضور در دادگاه جزایی است. در واقع به رسمیت شناخته شدن و قانونی بودن جلسات محاکمه دادگاهی مربوط به امور کیفری زمانی امکان پذیر است که دادستان در آنها حضور داشته باشد. در صورت عدم حضور خود دادستان، وی می تواند یکی از دادیاران یا معاون خود را به نمایندگی به جلسه دادگاه جزایی مربوطه معرفی کند. در این جلسات دادستان اختیارات و وظایفی دارد که از جمله این وظایف می توان به درخواست تجدیدنظر در آرای محاکم جزایی اشاره کرد. در صورتی که حکمی بر اساس قانون صادر نشده یا در مراحل رسیدگی به پرونده در رعایت قوانین مربوطه قصوری صورت گرفته باشد دادستان می تواند از حق تجدیدنظر خواهی خود در دادگاه استفاده کند.

• اجرای احکام جزایی

هر حکم جزایی پس از قطعی شدن بایستی تحت نظر و دستور دادستان (یا معاون و یا یکی از دادیاران اجرای احکام تحت نظارت وی) اجرا شود. این مورد از وظایف قضایی دادستان شامل تمام جرایم ارتکابی می شود و فرقی ندارد که جرم از جمله جرایم مهم همچون جرایم منتهی به قصاص باشد یا جرم کم اهمیت منتهی به شلاق یا جزای نقدی.

• 

بررسی وظایف و اختیارات دادستان- وظایف اداری

وظایف و مسئولیت های اداری دادستان را در حالت کلی می توان حفظ حقوق مجانین، صغار و غایبان مفقودالاثر در نظر گرفت. وی برای انجام این وظایف از خدمات واحد امور سرپرستی محجوران دادسرای مربوطه استفاده می کند؛ این واحدها تحت نظر دادستان فعالیت می کنند. اما به صورت دقیق تر، در بررسی وظایف و اختیارات دادستان در قالب وظایف اداری، قانون امور حسبی وظایفی از جمله موارد زیر را بر عهده دادستان قرار داده است:

• جمع آوری ادله در خصوص سفاهت صغار بدون ولی و جنون اشخاص
• تعیین قیّم برای محجوران
• درخواست عزل قیّم
• حفظ اموال مجانین، صغار و غیر رشیدها تا زمان تعیین قیّم
• درخواست تعیین امین برای جنین
• حفظ اموال اشخاصی که نیاز به تعیین امین دارند تا زمان معرفی امین
• درخواست تعیین امین در مورد اموال شخص غایب مفقودالاثر
• اجازه ازدواج یا طلاق به مجانین
• ترکه متوفی در سریع ترین زمان ممکن پیش از حضور و بررسی دادرس دادگاه
• حفاظت از اموال مجهول المالک
• حفظ ترکه متوفی های بدون وارث
• و … .

x

روش های اطلاع دادستان از ارتکاب جرم

در کنار بررسی وظایف و اختیارات دادستان، دانستن روش های اطلاع دادستان از ارتکاب جرم برای انجام این وظایف نیز شاید مورد سوال برخی کاربران باشد. از جمله این روش ها می توان به مواردی به شرح زیر اشاره کرد:

• مراجعه حضوری شاکی به دادسرا و اقدام او به شکایت
• کشف جرم در هنگام گشت زنی و در زمان های انجام ماموریت توسط ضابطان دادگستری
• اقرار یا اعتراف به ارتکاب جرم از سوی متهم
• وقوع جرم به صورت مشهود در برابر بازپرس یا خود دادستان
• خبر دادن یک شهروند به دادسرا مبنی بر وقوع جرم
• گزارش مراجع نظارتی همچون سازمان بازرسی کل کشور، مجلس شورای اسلامی و …

نکته: توجه داشته باشید که اختیار تحقیقات و نظارت بر تحقیقات تناسبی با جایگاه دادستان در دعاوی عمومی ندارد و به لحاظ عقلی در بررسی وظایف و اختیارات دادستان، این مقام را نمی توان هم مسئول تعقیب جرم و هم مسئول تحقیقات کیفری در نظر گرفت. بنابراین در اغلب موارد مسئولیت تحقیقات کیفری، نظارت بر تحقیقات و عملکرد مقامات تحقیق را به بازپرس می سپارند. بازپرس برخلاف دادستان به راحتی و بدون داشتن وظایف اداری و قضایی دیگری می تواند از ساختار دادسرا خارج و پس از انجام یا نظارت بر تحقیقات به ساختار دادگاه وارد شود. این موضوع علاوه بر اینکه مقام تحقیق را از مقام تعقیب جدا می کند از منظر کاهش دیوان سالاری و همچنین کاهش مراحل رسیدگی به پرونده ها نیز مفید است (در حال حاضر یک مرحله از تحقیق توسط بازپرس و یک مرحله دیگر آن توسط دادگاه انجام می شود).

نتیجه:

ماده یک قانون جدید آیین دادرسی کیفری، فرآیند عدالت کیفری را پروسه ای با هدف تضمین حقوق بزه دیدگان، متهمان و جامعه می داند. در بررسی وظایف و اختیارات دادستان مطابق با این قانون آورده شده است که دادستان دفاع از حقوق عمومی را بر عهده دارد و موظف به تعقیب جرم و همچنین اقامه دعوا از منظر عمومی است. از طرف دیگر در مورد این مقام قضایی وظایفی از جمله انجام تحقیقات کیفری، ارائه تعلیمات و نظارت بر عملکرد بازپرس و نظارت بر ضابطان و انجام تحقیقات مقدماتی نیز تعیین شده است.