ضمان معاوضی در بیع
ضمان معاوضی در بیع یکی از حق و حقوق متعاملین می باشد که قانونگذار بدان اشاره کرده است. قانونگذار به جهت حمایت از حقوق مالی اشخاص در جامعه، قوانین متعددی را وضع کرده است. یکی از مهمترین قوانینی که علاوه بر حمایت از حقوق اشخاص به حفظ تجارت در جامعه نیز کمک می‌کند، ضمان معاوضی یا ضمان درک است. بحث های مختلف مربوط به ضمان درک را برایتان ذکر می‌کنیم تا علت وجود و نحوه استفاده از آن را بدانید.
ضمان معاوضی در بیع چیست و چه زمانی قابلیت استفاده دارد؟
ضمان معاوضی در بیع در بند دوم از ماده ۳۶۲ قانون مدنی ذکر شده است. یعنی این ماده در قسمت مخصوص آثار بیع یا همان خرید و فروش ذکر شده که بنابراین متعلق به معاوضه است. برای توضیح ضمان معاوضی باید کلمه به کلمه آن را برایتان توضیح دهیم تا متوجه منظور قانونگذار بشوید. کلمه اول که عبارت است از: ضمان، به معنای مسئولیت می باشد. دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی معانی مختلفی را در کتاب ترمینولوژی حقوق برای ضمان ذکر کرده است که مهمترین آنها، مسئولیت می باشد. اگرچه ضمان غالباً برای امور مدنی یا حقوقی به کار رفته است؛ اما به معنای مسئولیت کیفری نیز می باشد. معاوضه نیز به معنای یک قرارداد است که دو یا چند کالا در آن، مورد معامله قرار می گیرند.
ضمان درک نیز به معنای وجود مسئولیت برای حق دیگران است. دکتر لنگرودی، درک را در لغت به معنای شر و ضرر تفسیر کرده است. اما اصطلاح حقوقی درک به معنای مستحق للغیر درآمدن عوض یا همان کالا می باشد. همچنین به ضمان درک یا همان ضمان معاوضی در بیع، ضمان عهده نیز گفته می شود. زمانی از این نوع ضمان استفاده می‌شود که مبیع، مثمن و یا همان کالایی که مورد معامله قرار گرفته متعلق به مالک دیگری غیر از طرف معامله باشد. شاید در مرحله اول ابهاماتی برایتان به وجود آید و بپرسید: مگر امکان دارد که فروشنده، مال دیگری را بفروشد. توضیحات مفصلی را در قالب یک مثال برایتان می‌گوییم تا متوجه منظورمان بشوید.
مسئولیت و خسارات ناشی از ضمان معاوضی در بیع بر عهده چه کسی است؟
ضمان معاوضی در بیع در نگاه اول بر عهده فروشنده است. فرض کنید پدرام، ویلای خود را که در منطقه ی کُردان قرار دارد به ساسان فروخته است. ساسان پس از مدتی که در این ویلا مستقر بوده است با دادخواستی روبرو می‌شود که از طرف کامران می‌باشد. یعنی جناب کامران از آقای ساسان به علت تصرف زمینش شکایت کرده و زمین خویش را از دادگاه مطالبه کرده است. حال در اینجا، ساسان می تواند از پدرام شکایت کند و ضمان درک را در دادخواست خود مطالبه نماید. پدرام نیز موظف به بازگرداندن ثمن معامله و پرداخت خسارات ناشی از مستحق للغیر درآمدن زمین یا همان ویلا می باشد.
همچنین ضمان معاوضی در بیع امکان دارد که برای خریدار یا مشتری باشد. خریدار در این حالت به جای آنکه برای انجام معامله از پول استفاده کند از اموال دیگری استفاده می کند. اموالی که خریدار می‌تواند استفاده کند مختلف هستند که برخی از آنها را ذکر می کنیم. این اموال عبارتند از: منافع عین معین مانند: یک سال سکونت در یک خانه مشخص یا مال غیرمنقول مانند: زمین و یا سایر اموال. حال در صورتی که ثمن پرداختی از سوی خریدار دارای همان مشکلی باشد که در مثال بالا ذکر کردیم، حق شکایت برای فروشنده وجود خواهد داشت. یعنی فروشنده از خریدار به جهت مستحق للغیر درآمدن منافع یا مال او می‌تواند خسارت و مثمن را از دادگاه بخواهد. خریدار نیز در صورت محکوم شدن در دادگاه باید مثمن و خسارت ناشی از مستحق للغیر شدن عوض را به فروشنده پرداخت کند.
آیا ضمان درک یا ضمان معاوضی در بیع فقط متعلق به عقد بیع است؟
ضمان معاوضی در بیع فقط متعلق به عقد بیع نمی باشد. یکی از مهم ترین سوالات و ابهاماتی که برای بسیاری از اشخاص در انجام معاملات به وجود می‌آید مسئله ضمان است. ضمانت اجرا قانونی برای دریافت ضمان درک، ماده ۳۹۱ قانون مدنی است که به استناد آن می توانید خسارت‌تان را دریافت کنید. برای ارائه مدرک در دادگاه می توانید از نظر مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه مورخ 30/03/1401 استفاده کنید. مطابق این نظر مشورتی، تمام عقود معاوضه ای مشمول حکم ضمان درک می شوند. اما فقط عقود مسامحه ای مانند: عقود صلح که البته غیر معوض باشند، شامل ضمان درک نمی شوند. توجه کردن به نکته اخیر می‌تواند برای تمام کسانی که متضرر شدند مفید باشد. همچنین نکته دیگری که در مورد نظر مشورتی اخیر وجود دارد مربوط به مغفول ماندن آن از نگاه بسیاری از وکلا است.
چگونه می‌توانم ضمان معاوضی را دریافت کنم؟
برای دریافت ضمان معاوضی در بیع باید طرح دعوا کنید. در محضر قانونگذار زمانی طرح دعوا کرده‌اید که دادخواست خود را در دفاتر خدمات قضایی ثبت کرده باشید. به یاد داشته باشید زمانی که دادخواست خود را ثبت می‌کنید باید تمام مدارک و ادله های اثباتی مدعای خود را نیز به همراه داشته باشید. برای اینکه مشکلی در زمان ثبت دادخواست و مسیر دادرسی برایتان ایجاد نشود بهتر است از وکیل استفاده کنید. یعنی بهتر است که قرارداد وکالت منعقد کنید و اجازه دهید تا تمام امورات مربوط به این موضوع تخصصی حقوقی را او انجام دهد. زمانی که مسیر دادرسی طی شود و برای قاضی محرز شود که شما ذی حق محسوب می‌شوید، حکم به نفع شما صادر خواهد شد. البته اثبات و صدور حکم به ضمان معاوضی نیاز به زمان طولانی دارد و امکان دارد پروسه دادرسی آن تا یک سال زمان ببرد.
آیا ضمان معاوضی در صورتی که چندین معامله انجام شده باشد قابل دریافت است؟
یکی از عمده ترین سوالاتی که در مورد ضمان معاوضی در بیع وجود دارد مربوط به انجام معاملات متعدد است. یعنی در صورتی که زمین یا مال مورد معامله به بیش از دو یا چند نفر فروخته شود آیا باز هم امکان دریافت ضمان معاوضی وجود دارد؟ لازم است توجه داشته باشید که تمام معاملات انجام شده ی قبلی در صورت نارضایتی مالک اصلی باطل خواهند بود. بنابراین تعدد معاملات هیچ تاثیری در ذیحق بودن مالک اصلی و دریافت ضمان معاوضی ایجاد نخواهند کرد. همچنین لازم به ذکر است که بگوییم رای های وحدت رویه به شماره های ۷۳۳ و ۸۱۱ در مورد زمان معاوضی می باشند. در رای وحدت رویه ۸۱۱ ذکر شده است که حتی در صورت جاهل بودن خریدار به مستحق للغیر بودن زمین، تاثیری در پرداخت ضمان درک وجود نخواهد داشت.
